Ostrowski Władysław Tomasz h. Rawicz (1790–1869), podpułkownik artylerii konnej, marszałek sejmu powstańczego 1830–1 r. Ur. 7 III w Warszawie, był trzecim synem Tomasza (zob.) i jego drugiej żony Apolonii z Ledóchowskich, bratem Antoniego Jana (zob.). Do r. 1800 kształcił się pod okiem ojca, zaś l. 1800–7 spędził pod nadzorem ks. Kajetana Kamieńskiego w Collegium Nobilium. Wyróżniał się sumiennością i pracowitością, czterokrotnie został tzw. princeps academiae. Mając lat 18 ochotniczo zaciągnął się do służby w armii Ks. Warsz. Dn. 7 VI 1808 został podporucznikiem artylerii pieszej w sztabie gen. Jana Pelletier. Gdy w sierpniu utworzono przy I batalionie Szkołę Artylerii, O. wykładał w niej matematykę na kursie niższym. Dn. 1 XII 1808 został porucznikiem I kl. w kompanii artylerii konnej formowanej prywatnym sumptem przez Włodzimierza Potockiego, z którym pozostawał w przyjacielskiej zażyłości. Rychło po złamaniu nogi przez W. Potockiego O. stał się faktycznym organizatorem artylerii konnej; 1 IV 1809 awansował na kapitana 1 kl., zaś gen. Pelletier powierzył mu nadto organizację i dowództwo 13 kompanii artylerii pieszej. W tym charakterze osłaniał odwrót wojsk polskich 19 IV 1809 pod Raszynem, za co otrzymał złoty krzyż Virtuti Militari. Później miał sobie zleconą obronę Serocka. Po kampanii z Austrią O. powrócił do artylerii konnej. Od grudnia 1809 przebywał w Łęczycy, w r. 1810 w Łowiczu jako dowódca kompanii, ale niebawem został odkomenderowany wraz z tąż kompanią do służby w mieszanym francusko-polskim garnizonie wolnego miasta Gdańska. Kampanię 1812 r. odbył O. w straży przedniej X korpusu marszałka S. Macdonalda w Kurlandii. W grudniu t.r. osłaniał odwrót korpusu, wyróżniając się m. in. pod Taurogami i Labiau. Jego kompania weszła w skład 7 dyw. piechoty gen. Grandjean, która wraz ze szczątkami X korpusu znalazła się w oblężonym Gdańsku (styczeń 1813). Wkrótce zyskała ona miano «compagnie infernale». Dn. 8 II Rosjanie rozrzucili na forpocztach Gdańska ulotkę propagandową w języku polskim i francuskim pt. „Obywatele miasta Warszawy do braci swoich w polu pozostających”. Wzywano w niej Polaków do porzucenia «chorągwi najsromotniejszego despotyzmu». Z inicjatywy O-ego Polacy zredagowali kontrodezwę, którą podrzucono nacierającym oddziałom rosyjskim. Gen. I. Rapp doceniał waleczność O-ego, chciał go nawet mianować szefem szwadronu na żołdzie francuskim, ale O. odmówił oświadczając, iż służy pod sztandarami Ks. Warsz. Kompania O-ego wyróżniła się szczególnie w walkach o Wrzeszcz, Orunię, Siedlce, Święty Wojciech i na Mierzei Wiślanej.
Rozkazem cesarskim z 5 VI 1813 gen. Rapp dekorował O-ego Krzyżem Kawalerskim Legii Honorowej (zgłoszony był już za udział w bitwie pod Labiau 3 I 1813). Po kapitulacji Gdańska z 29 XI, przewidującej honorowe wyjście załogi z bronią w ręku, O. wraz z kolegami ułożyli plan przebicia się aż nad Ren, by tam połączyć się z główną armią. Spisek ten wydał «jakiś nikczemny mieszczanin», a gen. Rapp osadził za niesubordynację O-ego w areszcie. Mianowany zaocznie w r. 1813 przez władze Ks. Warsz. podpułkownikiem artylerii konnej, O. desygnowany został przez gen. Jana H. Dąbrowskiego do odbycia z cesarzem Aleksandrem rozmowy co do losów kraju i wojska polskiego. Rozmowa odbyła się 14–28 VIII 1814 w Petersburgu. Wg relacji O-ego, cesarz mówił, że powoła do bytu państwo polskie, i gorąco zachęcał, aby armia polska wytrwała u boku Rosji. Pisząc swoją Autobiografię w r. 1832 O. delikatnie akcentuje, że już wówczas miał wątpliwości co do intencji cesarza. Podał się do dymisji z wojska i kiedy cesarz wracał z kongresu wiedeńskiego, zgłosił się w Warszawie na audiencję w mundurze obywatelskim: «Wszyscy się tym przerazili i odsunęli ode mnie, oprócz Romana Sołtyka». Są to opinie wyrażone ex post. Faktycznie O., podobnie jak jego ojciec i brat Antoni, poparł nowy układ sił i realia powiedeńskie. Skądinąd wolał usunąć się w cień, co przyniosło mu znaczny kapitał zaufania w r. 1830, gdyż mógł uchodzić za człowieka, który nie był skompromitowany służalstwem wobec w. ks. Konstantego.
Odsunąwszy się od polityki, O. zajął się tłumaczeniami poezji włoskiej i angielskiej. Z tzw. „Pieśni Ossjana” J. Macphersona przetłumaczył wierszem poemat „Bitwa pod Lorą. Poema z francuskiego przekładu Leturnera…” (W. 1814, fragment przedrukował „Pamiętnik Warszawski” 1815 t. 3), poemat „Śmierć Oskara” („Pam. Warsz.” 1816 t. 5) i „Karton. Poema… z przekładu włoskiego…” (W. 1820). Przekład O-ego z dzieł Weissa pt. „O delikatności” ukazał się w „Pamiętniku Warszawskim” (1816 t. 6), tłumaczenie fragmentów poezji Salisa („Robert i Klara”, „Joanna”) – w tymże „Pamiętniku” w r. 1821 (t. 20). Zajmował się też tłumaczeniami poezji Byrona: „Dziewica z Abidos” (W. 1821), „Giaur, ułamki powieści tureckiej…” (Puławy 1830). Publikacje te zostały dobrze ocenione przez krytykę, w związku z czym w r. 1829 O. został przyjęty do Tow. Przyjaciół Nauk. Założył w Warszawie Tow. Zupy Rumfordzkiej w r. 1826 i był jego prezesem. W r. 1828 został członkiem Tow. Moralności Chrześcijańskiej w Paryżu.
Dn. 6 III 1820 O-ego wybrano na deputowanego w zgromadzeniu gminnym powiatów radomskiego i piotrkowskiego. Aliści namiestnik ks. Józef Zajączek doszukał się naruszenia ordynacji wyborczej w fakcie, iż O-ego wybrano zaocznie, zaś brat jego Antoni wydał ucztę uczestnikom zgromadzenia gminnego. Wybór unieważniono. W dn. 1 VI 1825 zgłoszono kandydaturę O-ego na kasztelana, ale senat jej nie zatwierdził. Dn. 1 V 1825 wybrano go na posła pow. błońskiego, lecz i tym razem wybór unieważniono pod pretekstem formalnych uchybień. Wreszcie 28 I 1830 brat Antoni przeprowadził wybór O-ego na posła w Piotrkowie, nie bez oporu części wyborców, którzy uważali, iż O. nadto «z arystokracją trzyma», czyli, że ogląda się na Puławy ks. Czartoryskiego. Na sesji majowo-czerwcowej 1830 r. O. zdobył sobie rozgłos i autorytet, wiążąc się zręcznie z opozycją sejmową. Wobec rządu szedł na ustępstwa w sprawach zasadniczych, społecznych; natomiast ostro przeciwstawiał się naruszeniu konstytucji 1815 r., zwalczając przede wszystkim artykuł dodatkowy z r. 1825, który znosił jawność obrad sejmowych. Mimo wniosku Walentego Sobolewskiego O. nie przyjął propozycji marszałkowania izbie poselskiej. Natomiast 29 V otrzymał najwięcej kresek podczas wyboru członków do Komisji Skarbowej. Na wszystkich posiedzeniach ścierał się ostro z marszałkiem w sprawie czytania protokołu i jawności obrad, oskarżając go o gwałcenie artykułu 95 konstytucji.
Przy rozważaniu projektów rządowych o lasach, o postępowaniu spadkowym, o pastwiskach i wyrębach, O. wiązał się z opozycją antyrządową, lecz w sprawach o włóczęgostwie i rozwodach odłączył się od opozycji i udzielił poparcia projektom Rady Administracyjnej. Również w duchu prorządowym wypowiedział się 23 i 24 VI w debacie nad prawem małżeńskim, popierając projekt przekazania spraw rozwodowych sądom duchownym, za co był ostro skrytykowany przez Stanisława Barzykowskiego. Udzielił też w senacie poparcia projektowi ks. A. Czartoryskiego zbudowania pomnika wdzięczności dla Aleksandra I. O. przewodniczył grupie posłów i deputowanych z woj. kaliskiego, która 15 VI 1830 odbyła rozmowę z w. ks. Konstantym. Chodziło o przywrócenie skasowanej Rady Obywatelskiej Kaliskiej i uwolnienie z aresztu domowego Wincentego Niemojowskiego. Konstanty żądał zaprzestania «krzyków opozycyjnych» na sejmie i zgromił także posłów, którzy domagali się skasowania artykułu dodatkowego. Gdy O. zauważył, że trzeba na to czasu, aby przedyskutować tak drażliwe sprawy, książę wrzasnął: «Dyskusja? A kto będzie sędzią między nami? Nie, panowie! Tu trzeba uległości!». Misja pojednawcza zakończyła się fiaskiem i na zakończenie obrad sejmowych O. złożył petycję (podpisaną przez 2/3 posłów) żądającą «zniesienia artykułu dodatkowego do konstytucji» oraz usunięcia stenografów rosyjskich z izby poselskiej. Inne jego petycje zwracały się «przeciwko nieuzasadnionemu więzieniu osób przez policję» oraz «przeciwko sprzedaży dóbr narodowych». Zaskarżył też radcę stanu Michała Woźnickiego za kontrasygnowanie decyzji rządowej, wstrzymującej ogłoszenie wyroku sądu sejmowego. Popierał także wniosek Romana Sołtyka przeciw cenzurze i jego żądanie oddania pod sąd sejmowy ministra Stanisława Grabowskiego.
Związki O-ego z konspiratorami i spiskowcami z l. 1815–30 są wątpliwe, choć wg emigracyjnej relacji R. Sołtyka O. był w kontakcie z Tow. Patriotycznym, czy też z jego «epigonami». Sołtyk twierdzi nadto, że O. był przewidziany na szefa Rządu Tymczasowego, od czego się uchylił. Na emigracji O. zaprzeczał wszelkim kontaktom z Tow. Patriotycznym lub Szkołą Podchorążych. To zupełnie możliwe, był bowiem opozycjonistą, ale nie rewolucjonistą. Po 29 XI 1830 wszedł do Wydziału Wykonawczego Rady Administracyjnej; jego nazwisko miało ratować skompromitowaną Radę Administracyjną przed utratą władzy. O. uczestniczył 2 XII w Wierzbnie w rozmowach z w. ks. Konstantym i przyczynił się do zawarcia układu, który umożliwił Konstantemu odwrót. Z kolei poparł projekt wprowadzenia «klubistów» do Wydziału Wykonawczego; 4 XII pozostał w Rządzie Tymczasowym, już bez udziału «klubistów». Natomiast odmówił udziału w pojednawczej misji ks. Ksawerego Lubeckiego do Petersburga. Na pierwszym posiedzeniu sejmu 18 XII O. jednogłośnie wybrany został marszałkiem izby poselskiej. Często przewodniczył później sejmowi ubrany w mundur artylerzysty, co miało przypominać jego czynny udział w kampanii napoleońskiej. Jego autorytet nie był kwestionowany (R. Sołtyk, Kajetan Koźmian). Udało mu się też wyciszyć konflikt sejmu z Józefem Chłopickim; doprowadził 20 XII do zalegalizowania przez sejm dyktatury, a przez powołanie deputacji sejmowej czuwającej nad dyktatorem uratował nie tylko honor sejmu, lecz także zapewnił mu naczelne miejsce w hierarchii władz powstańczych. Zwolennik monarchii reprezentacyjnej, obrońca konstytucji, O. był przeciwnikiem nurtu republikańskiego. Z Adamem Czartoryskim początkowo ściśle współpracował. W okresie II dyktatury zasiadał w deputacji czuwającej (jako marszałek sejmu) i w Radzie Najwyższej Narodowej (21 XII). Gdy po powrocie Jana Jezierskiego z Petersburga (13 I 1831) stało się oczywiste, że kompromis jest niemożliwy, a dyktator zmierza do kapitulacji, O. odciął się od Józefa Chłopickiego i, w odpowiedzi na proklamacje wojenne I. Dybicza, przeforsował w sejmie 25 I wniosek detronizacyjny R. Sołtyka. Wtedy to ks. Czartoryski podchodząc, aby podpisać akt detronizacji, powiedział do O-ego i jego brata: «Zgubiliście Polskę».
Jako marszałek sejmu O. umiał zręcznie pozyskiwać posłów dla tych projektów Rządu Narodowego, które nie budziły jego zastrzeżeń. Wyborny taktyk, przesadnie tolerował gadulstwo kolegów (jak pisze J. U. Niemcewicz), często też ulegał zakulisowym naciskom opozycji (wg P. Popiela). Sam dawał przykład ofiarności na rzecz skarbu narodowego. Odrzucił marcowe projekty rokowań z Dybiczem. Był za liberalnym kursem w polityce wewnętrznej (wolność druku, tolerancja wobec Tow. Patriotycznego). Po odrzuceniu projektu regulaminu sejmowego z 31 V w senacie O. jako marszałek uzyskał duży wpływ na przebieg obrad, nawet na wotowanie. Po klęsce ostrołęckiej udzielił zbyt pochopnie poparcia wnioskowi J. Ledóchowskiego w sprawie tzw. reformy Rządu Narodowego. Nie zważając na stronę formalno-prawną, O. skierował ten ustny wniosek do komisji sejmowych, które 9 VI wypowiedziały się za reformą rządu. On sam, dzięki dość stronniczemu prowadzeniu obrad, oddał duże usługi «reformistom», lecz przy końcowym wotowaniu nie udało się O-emu przeforsować własnego sformułowania projektu reformy rządu (przeszedł wniosek w ujęciu głównego przeciwnika reformy B. Niemojowskiego). Sprawa ta skompromitowała gen. Skrzyneckiego i posła Ledóchowskiego, ale O. nie stracił prestiżu. Już 15 VI głosował wspólnie z B. Niemojowskim za «odnowieniem zupełnym przez nowe wybory izby poselskiej». W lipcu rozpowszechniał w izbie pismo gen. Ignacego Prądzyńskiego oskarżające wodza naczelnego o nieudolność i unikanie walki. Skreślił również z listy senatorów Stanisława Zamoyskiego. Jeszcze 10 VIII sprzeciwił się publicznemu czytaniu i dyskutowaniu w izbie 58 pytań Tow. Patriotycznego, które zawierały ostrą krytykę działalności wodza naczelnego i generalicji.
Po nocy 15 VIII, wg relacji posła Stanisława Kaczkowskiego, O. stracił «całą energię … i w tym potrzebnym razie izby nie zwołał». Wysuwano wtedy jego kandydaturę (obok Jana Krukowieckiego) na prezesa rady ministrów, lecz O. nie kwapił się w tym dramatycznym momencie do objęcia steru; w trakcie wotowania 17 VIII chodził po izbie poselskiej i szeptał kolegom do ucha: «Kru, Kru, Kru» (relacje R. Sołtyka i A. Jełowickiego). Natomiast uzgodnił zawczasu z Krukowieckim, iż na wiceprezesa rządu powoła B. Niemojowskiego. W głosowaniu Krukowiecki otrzymał 88 głosów, O. 28, ale wg R. Sołtyka «partia ruchu» gotowa była mu udzielić całkowitego poparcia, gdyby wyraził tylko chęć objęcia rządu. Wszakże gdy Krukowiecki, przekraczając swoje uprawnienia, 6 i 7 IX wszczął z Paskiewiczem rokowania zmierzające do całkowitej kapitulacji, wówczas O., już po wzięciu Woli, nie dał się zastraszyć Prądzyńskiemu i po dramatycznej rozmowie z Krukowieckim 7 IX o godz. 2100 przeforsował z bratem Antonim i grupą patriotycznych posłów dymisję Krukowieckiego i powierzenie B. Niemojowskiemu funkcji prezesa w radzie ministrów. Znużony śmiertelnie, opuścił Warszawę 8 IX o godz. 700 rano, udając się pieszo na Pragę, a stąd powozem do Jabłonny. Odmówił też stanowczo udziału w rokowaniach z gen. T. Bergiem w Nowym Dworze i Zakroczymiu. Na ostatnim posiedzeniu sejmu w Płocku 23 IX poparł wybór gen. Jana Nepomucena Umińskiego na wodza naczelnego i szefa rządu, ale oświadczył, iż «znajduje fizyczne niepodobieństwo zwołania sejmu na przyszłość», choć całkowicie nie wykluczył możliwości zebrania się 33 posłów (komplet minimalny) w woj. krakowskim. Niewielki już miał wpływ O. na końcowe rozgrywki między generałami: Henrykiem Dembińskim, Maciejem Rybińskim i J. N. Umińskim.
W dwa dni potem O. opuścił Płock, zaś 26 IX przekroczył granicę pruską. Nie chcąc dopuścić, aby akta sejmowe (przede wszystkim zaś akt detronizacji) wpadły w ręce Mikołaja, O. wysłał je potajemnie do Getyngi. Sam zaś podążył do Krakowa w nadziei, że zbierze się tam grupa posłów i wspólnie zastanowią się, co czynić dalej, lecz został aresztowany przez Austriaków. Gubernator A. L. Lobkowitz po uzgodnieniu z Wiedniem zaproponował mu wolny pobyt w Grazu pod warunkiem, iż nie opuści Styrii bez pozwolenia cesarza. Dopiero w r. 1836 w liście do kolegi Henryka Nakwaskiego zdał relację o losie papierów sejmowych oraz rozliczył się z funduszy pobranych na zwołanie sejmu za granicą. Do Paryża się jednak nie kwapił, świadom gwałtownej radykalizacji opinii emigrantów i fali ataków kierowanych z różnych stron na sejm i niego osobiście. Mimo przeto podjętej przez Antoniego Ostrowskiego kampanii na rzecz wznowienia obrad sejmu w niepełnym komplecie i apelów do niego, aby nie oglądając się na dane Austriakom słowo honoru przybywał bezzwłocznie nad Sekwanę, O. najspokojniej przesiadywał w Grazu, puszczając mimo uszu liczne apele. Z dala od wrzawy i kłótni emigrantów czuł się w Grazu bezpiecznie i spokojnie. Wspomagał brata radami, pomysłami i pieniędzmi na pisma i publikacje, które miały bronić honoru rodziny Ostrowskich (finansował częściowo „Żywot Tomasza Ostrowskiego”). Uparcie też powtarzał, że działalność jego jako marszałka była słuszna. Niewykluczone, choć nie ma na to wyraźnych dowodów, że O. był pod presją kongregacji religijnych w Wiedniu, które hamowały jego aktywność polityczną. Możliwe wszakże, iż ułatwiał emigracji kontakty z Galicją. Próbował też wstawiać się w Wiedniu na rzecz niektórych uwięzionych rewolucjonistów, m. in. Józefa Zaliwskiego. W r. 1848 usiłował porwać O-ego do czynu ks. A. Czartoryski. Apelował, aby bezzwłocznie przybył do Paryża lub Frankfurtu nad Menem, by na forum sejmowym bronić sprawy narodowej. Ale i tym razem O. odmówił. Uznał pomysł zwołania sejmu na emigracji za wątpliwy, a nawet szkodliwy dla sprawy. Nie ukrywał też sceptycyzmu co do rachub na ewentualną pomoc Niemców. Pozostał więc wyobcowany z wszystkich walczących nurtów politycznych naszej emigracji. Przebudził się z politycznego letargu w okresie wojny krymskiej. Dn. 29 VII 1855 z Grazu skierował memoriał do Napoleona III, w którym, występując jako weteran wojen napoleońskich, usiłował przekonać cesarza, iż równowaga sił oraz sprawiedliwość i pokój w Europie wymagają odbudowania państwa polskiego. Z Grazu powrócił O. dopiero w r. 1862 do Krakowa, gdzie też zmarł 21 XI 1869. W kościele Św. Barbary jest płyta epitafijna dłuta artysty F. Kwileckiego.
O. ożenił się w r. 1820 (wg innej wersji w listopadzie 1815) z bogatą dziedziczką dóbr lubartowskich Klementyną z Sanguszków 2.v. Napoleonową Małachowską (1787–1841). Rozwiódł się z nią już w r. 1822. Dzieci nie pozostawił.
Portret pędzla N. Schiavoniego (z r. 1820) i inne portrety olejne oraz liczne litografie w zbiorach rodzinnych Jana Ostrowskiego w Kr.; Litogr. F. de Villaina, w: Straszewicz J., Les Polonais et les Polonaises, Paris 1832; – Bibliografia historii Pol. XIX w.; Enc. Org.; Polska Encyklopedia Szlachecka, W. 1935–9; W. Enc. Ilustr., (Dopełnienie na literę O); Żychliński, XI; tenże, Kronika rodzin, s. 315; – Bortnowski W., Udział „kaliszan” we władzach powstania listopadowego, w: Osiemnaście wieków Kalisza, Kalisz 1962 III 245–8, 258; tenże, W sprawie aktu detronizacji Romanowów ze stycznia 1831, „Przegl. Hist.” 1959 s. 856–63; Dutkiewicz J., Austria wobec powstania listopadowego, Kr. 1933; tenże, Działalność polityczna Lelewela w powstaniu listopadowym, Zesz. Nauk. Uniw. Łódz. S. I., Ł. 1962 z. 24 s. 52–6; Gadon L., Wielka Emigracja, Wyd. 2., Paryż [1960]; Gembarzewski B., Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1832, W. 1925; tenże, Wojsko Polskie Księstwa Warszawskiego, W. 1905; Gołba Z., Rozwój władz Królestwa Polskiego w okresie powstania listopadowego, Wr. 1971; Kaczkowski J., Konfiskaty na ziemiach polskich…, W. 1918; Konic H., Dzieje prawa małżeńskiego w Królestwie Polskim 1818–1836, Kr. 1903; Leslie F. R., Polish Politics and the Revolution of November 1830, London 1956; Oppman E., Z walk domowych w powstaniu listopadowym, w: Księga pamiątkowa ku uczczeniu 25-letniej działalności naukowej Prof. Marcelego Handelsmana, W. 1929; Pomarański S., Deputacja sejmowa czuwająca nad władzą dyktatora, „Droga” 1927 nr 6–7; Przewalski S., Generał Maciej Rybiński ostatni wódz powstania listopadowego 1784–1874, Wr. 1949; Szyjkowski M., Ossyan w Polsce, Kr. 1912 s. 85–6; Tokarz W., Wojna polsko-rosyjska 1830–1831, W. 1930; Więckowska H., Opozycja liberalna w Królestwie Kongresowym 1815–1830, W. 1925; Zajewski W., Na marginesie listu W. Bortnowskiego, „Przegl. Hist.” 1962 s. 392–7; tenże, Pamiętnik kapitana artylerii konnej, „Dzien. Bałt.” 1970 nr 158; tenże, Pruska dywersja w Wolnym Mieście Gdańsku, „Litery” 1970 nr 5; tenże, Wojsko Polskie w obronie Gdańska w 1813, „Dzien. Bałt.” 1970 nr 110; tenże, Wolność druku w powstaniu listopadowym 1830–1831, Ł. 1963; tenże, W sprawie reformy Rządu Narodowego w czerwcu 1831, „Przegl. Hist.” 1960 s. 643–5, 653–4, 656, 659; tenże, Walki wewnętrzne ugrupowań politycznych w powstaniu listopadowym, Gd. 1967; tenże, Zabiegi Nowej Polski o detronizację Romanowów w styczniu 1831, Zesz. Nauk. Uniw. Łódz. S. I., Ł. 1958 z. 8 s. 93–4; Ziółek J., Dziennik Aleksandra Krysińskiego, „Przegl. Hist.” 1974 nr 2 s. 366, 368–73; – Jełowicki A., Moje wspomnienia, Wyd. 5., Lw. 1933; Kaczkowski S., Dzieła, Kr. 1883 II; Mochnacki M., O reprezentacji narodowej, „Pam. Emigr.” 1832, cz. 2 nr 1 (Mieczysław III) s. 3–6; Morawski T., Dzieje narodu polskiego, Wyd. 2., P. 1877 VI 301, 312, 323–5, 334–5, 443, 446–7; Ostrowski A., Żywot Tomasza Ostrowskiego, Paryż 1840 II 402–17; [Ostrowski W.], Autobiografia hr. Władysława Ostrowskiego marszałka sejmu 1830–1831 roku, „Roczn. Tow. Hist.-Liter. w Paryżu” 1869 s. 178–92; tenże, Mémoire sur le palatinat de Płock considéré comme théâtre de plus importantes opérations militaires pendant la guerre de Pologne en 1831, Paris 1840; Popiel P., Pisma, Kr. 1893 II 105–6; Protokół posiedzeń izby poselskiej z miesiąca czerwca 1830, W. 1831; Sołtyk R., La Pologne, Paris 1833 I 45–6, 146–8, 232–3, II 218–19, 373; Spazier R. O., Historia powstania narodu polskiego w roku 1830 i 1831, Paryż–Lipsk 1833 I–III, Wyd. 2., Paryż 1835; Wołowski F., Dzień 25 stycznia 1831, „Kronika Emigr. Pol.” R. 2: 1835 s. 374–81; – „Czas” (Kr.) 1869 nr 276, 277; „Danziger Zeitung” 1813 nr 32 (tekst odezwy w jęz. francuskim i polskim zredagowanej przez O-ego); „Le Globe” 1831 nr 39; „Journal des Flandres” 1832 ar 48; „Orzeł Biały” 1820 nr 6 s. 115–16; „Polak Sumienny” 1830 nr 21 s. 81–3; „Świat” 1914 nr 14 (reprod. płyty nagrobnej O-ego dłuta F. Kwileckiego); „Tyg. Ilustr.” 1914 nr 8 s. 154 (reprod. płyty nagrobnej); „Zjednoczenie” 1831 nr 9 dod. (wiersz Brunona Kicińskiego na cześć O-ego); – AGAD: Arch. Ostrowskich z Ujazdu (tylko ważniejsze sygnatury) sygn. 636, 632 (fragmenty pamiętnika z r. 1813), 633 (uwagi i notatki O-ego), 324 (listy O-ego do brata Antoniego), 325 i 326 (listy A. Ostrowskiego do O-ego), 567 (listy ks. Klementy z Sanguszków do O-ego), 597 (listy ks. Adama Czartoryskiego do O-ego), 612 (listy gen. Jana Skrzyneckiego do O-ego), 628 (akta dotyczące działalności O-ego jako posła), 630 (różne akta polityczne), 107 (pamiętnik A. Ostrowskiego z sejmu czerwcowego 1830 r.); Arch. Branickich z Suchej: sygn. 522 (listy J. B. Ostrowskiego do O-ego), sygn. 56/72 (protokoły posiedzeń izby poselskiej od 28 V do 28 VI 1830), Arch. Zamoyskich: sygn. 88 (akta dotyczące sejmu 1830 r.), Akta Władz Centralnych Powstania 1830/1 sygn. 32 (protokoły posiedzeń RNN), sygn. 18a i b (akta w sprawie zwołania sejmu i projekty na sejm); B. Czart.: sygn. 5561 (papiery F. Wołowskiego); B. Pol. w Paryżu: sygn. 368, 373, 379 (akta sejmu, oryginał aktu detronizacji z 25 I 1831), sygn. 415 (pamiętniki gen. A. Słubickiego), Papiery po śp. pośle H. Nakwaskim; – Informacje i pamiątki rodziny Jana i Anny Ostrowskich w Kr. (m. in. portrety olejne i litografie O-ego, laska marszałkowska z r. 1831).
Władysław Zajewski